NHẬN DẠNG CÁC LOẠI SÁN DẢI (SÁN DÂY)

[phuhmtu]

Thông thường, việc chẩn đoán bệnh sán dải dựa vào sựtìm thấy những đốt sán trong phân hoặc dính trên quần áo bệnh nhân, trừ trường hợp Diphyllobothrium latum, sán thường đẻ trứng và Hymenolepis,trứng thoát theo phân ra ngoài do đốt sán thường bị tiêu nát trong ruột. Do đó, ta cần phải quan sát phân bằng mắt trước. Tùy đốt sán tìm thấy, ta sẽ định loại dựa trên những
đặc điểm của chúng.
1. đẶC đIỂM CHUNG CỦA SÁN DẢI

– Một đầu thật nhỏ thường có đĩa hút và có móc hoặc rãnh hút.
– Một cổ nhỏ, không có cơquan rõ rệt, từ đây sản sinh những đốt non bằng cách nảy chồi.
– Thân gồm một chuỗi các đốt nối với nhau tạo thành sợi dây, những đốt càng xa đầu thì càng lớn và càng già.
– Sán dải lưỡng tính.
– Cơ quan sinh dục đực gồm nhiều tinh hoàn dưới dạng hạt nhỏ, nối liền với nhau bằng ống dẫn tinh nhỏ. Những ống dẫn tinh nhỏ này đổ vào một ống dẫn tinh chung, ống này thường đi ra một bên của đốt tới lỗ sinh dục.
– Cơ quan sinh dục cái gồm có 1 hay 2 buồng trứng, 1 ống dẫn trứng, tuyến dinh dưỡng, tử cung và âm đạo. Âm đạo và ống dẫn tinh đổchung vào một chỗ gọi là lỗ sinh dục.
– Ở những đốt cuối cùng, các cơ quan sinh dục teo lại, chỉ còn lại tửcung phân nhánh, chứa nhiều trứng.

2. SÁN DẢI HEO (Taenia solium)
2.1. Sán trưởng thành
– Chiều dài thân: 2 – 8m, có khoảng 800 – 1000 đốt.
– đầu hình cầu, đường kính khoảng 1mm, có 4 đĩa hút tròn và một chủy nhô cao mang 2 vòng móc.
– đốt cổ ngắn và mảnh.
– Những đốt ở gần đầu có chiều ngang lớn hơn chiều dài, càng vềphía đuôi, đốt sán càng dài ra, những đốt cuối chiều ngang chỉ bằng 1 nửa chiều dài.
– đốt trưởng thành có chiều ngang bằng chiều dài chứa cơ quan sinh dục đực và cái. Lỗ tử cung ở một bên.
– đốt già mang trứng:
+ Chiều dài lớn hơn chiều rộng (1 – 2cmx 0,5 – 0,7cm).
+ 1 lỗsinh dục ở một bên cạnh, xen kẽ tương đối đều ở 2 bên.
+ Tử cung là một ống chạy theo chiều dọc ởgiữa đốt, phân nhánh ra 2 bên, chứa đầy trứng.
+ Số nhánh tửcung ởmột bên ít, dưới 13 nhánh.
+ Những đốt già ở cuối thân thường rụng thành từng đoạn ngắn 5 – 6 đốt dính nhau và được thải ra ngoài theo phân.
+ Không di động.

2.2. Nang ấu trùng sán dải heo (Cysticercus cellulosae)

– Là một bọc tròn hay bầu dục.
– Có kích thước (0,7 – 0,8cm) x 1,5cm.
– Bên trong chứa dịch và đầu ấu trùng sán.
– đầu có 4 đĩa hút và 2 hàng móc.

3. SÁN DẢI BÒ(Taenia saginata)
– Chiều dài thân: 2 – 8m, có thể đến 10m.
– đầu sán hình trái lê đường kính 1 – 2mm, có 4 đĩa hút tròn, không có chủy và móc.
– đốt già mang trứng:
+ Có chiều dài gấp 2 – 3 lần chiều ngang (1 – 2cmx 0,5 – 0,7cm).
+ Lỗ sinh dục ởmột bên cạnh, xen kẽ không đều.
+ Tử cung là một ống chạy theo chiều dọc ở chính giữa, phân nhánh ra 2 bên, chứa đầy trứng.
+ Số nhánh tử cung ở một bên nhiều hơn 13 nhánh.
+ đốt sán thường tựbò ra ngoài riêng rẽ, rơi trên quần áo hoặc giường chiếu, ít khi bịthải ra ngoài ra ngoài theo phân.


4. SÁN DẢI CÁ (Diphyllobothrium latum)
– Cả thân dài từ 3 – 10m, khoảng 3000 đốt.
– Có màu trắng ngà hoặc xám khói.
– đầu sán hình thuỗn, kích thước 2 – 3mmx 0,7mm, không có đĩa hút, mà có 2 rãnh hút.
– đốt trưởng thành có hình thang, chiều ngang lớn hơn chiều dài. Lỗ sinh dục ở giữa đốt, lỗ tử cung gần lỗ sinh dục.
– đốt sán mang trứng: chiều ngang lớn hơn chiều dài (3x 11mm), có 1 lỗ sinh dục ở chính giữa. Tử cung là 1 ống uốn thành những vòng cuốn nằm ngay ở giữa đốt sán, chứa đầy trứng.


5. SÁN DẢI CHÓ (Dipilidium caninum)

– Cả thân dài 10 – 50cm. Có khoảng 60 – 175 đốt, màu hồng nhạt.
– đầu có 4 đĩa hút hình chén, chủy mang 3 – 7 hàng móc, có thểnhô ra hoặc thụt vào.
– Những đốt gần đầu rất ngắn, những đốt giữa hình dạng như thùng rượu.
– đốt sán mang trứng có hình hạt dưa.
– đốt sán dài hơn rộng (0,8 – 1cmx 0,3cm), hình giống hạt dưa, 2 lỗ sinh dục ở 2 bên, tửcung gồm những túi đựng trứng (27mmx 12mm).

6. SÁN DẢI (Hymenolepis nana)
– Sán nhỏ, chỉdài từ1 – 2cm, khoảng 200 đốt sán.
– đầu sán hình cầu, đường kính 0,25mm, có 4 đĩa hút hình chén, có 4 đĩa hút và một chủy có thể nhô ra hay thụt vào với một hàng móc.
– đốt sán trưởng thành hình thang.
– Cơ quan sinh dục đực gồm có 3 dịch hoàn tròn, 1 ống dẫn tinh tận cùng bằng túi dương vật. Buồng trứng có 2 thùy nằm giữa đốt, tử cung hình túi nằm ngang, lỗ sinh dục nằm cùng một bên.
– đốt sán mang trứng có một tửcung hình túi chứa 80 – 180 trứng.


7. SÁN DẢI (Hymenolepis diminuta)
– Dài 4cm.
– đầu sán có 4 đĩa hút, chủy nhô ở đầu ngắn, không có móc.
– đốt sán mang trứng nhỏchừng vài mm, chiều rộng lớn hơn chiều dài, lỗsinh dục ởmột bên, tử cung hình túi nằm ngang.

8. SÁN DẢI CHÓ (Echinococcus granulosus)

8.1. Sán trưởng thành
– Sán nhỏnhất, kích thước: 2,5 – 9mm.
– đầu sán hình tròn có 2 vòng móc và 4 bộ phận bám.
– Ba đốt đầu: bộphận sinh dục chưa phát triển
hoàn toàn, đốt cuối phát triển đầy đủ.
– đốt sán có 12 – 15 nhánh tử cung.
– Trứng tương tựcác loài khác, kích thước 30 – 38µm.
8.2. Nang thủng (Hydatid cyst)

– Hình tròn, đường kính 1 – 7cm, gồm 4 phần từ ngoài vào trong.
– Một vỏbọc ngoài có vân, dày, không nhân, gồm nhiều phiến đồng tâm.
– Một màng sinh mầm, có nhiều nhân, nhiều tế bào chứa chất dựtrữ.
– Nhiều nang sinh mầm (brood capsules) phát sinh từ màng sinh mầm, cùng cấu tạo như màng sinh mầm và nảy chồi để cho nhiều đầu sán thụt vào trong, có móc.
– Một dung dịch trong, không đặc lại khi bịhơnóng hay trộn với acid.

8.3. Cát sán (Hydatid sand)
– Các đầu sán nhiều khi rơi rụng xuống tạo thành một lớp dưới đáy nang thủng giống như những hạt cát.
– Các đầu sán này có thể thụt vào hay nhô ra.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ
1.Mô tả hình thể và cấu tạo của sán dải.
2.Anh (chị) cho biết những điểm khác biệt giữa sán dải heo và bò.
3. Mô tả gạo ấu trùng sán dải heo.
4.So sánh đầu và đốt trưởng thành của Taenia solium và Diphyllobothrium latum.
5. Phân biệt đầu của Taenia soliumvới đầu của Dipilidium caninum.